Qafqaz Camışı

Geniş bataqlıqlar sayəsində Azərbaycanda camışçılıq qədim dövrlərdən bəri inkişaf etmiş, milli ət və süd məhsullarına olan tələbatın ödənilməsində mühüm rol oynamışdır. Əhalinin yerli su camış cinsi (Bubalus bubalis) olan Qafqaz camışını saxlamaqda güclü bilik və təcrübəsi var və bu camış növü bu gün də Azərbaycan aqrobiomüxtəliflik irsində son dərəcə dəyərlidir.

Qafqazın camış populyasiyası, oxşar növ camışların cütləşdirilməsi daxil olmaqla, yerli camışların artırılması nəticəsində, eləcə də müxtəlif növ camışlar arasından seçilməklə yaranmışdır və1970-ci ildə rəsmi olaraq qeydiyyata alınmış yüksək süd və ət istehsalı ilə tanınır.

Sovet İttifaqı dövründə Azərbaycanın “qara incisi” adlandırılan bütün su camışlarının 70%-i Cənubi Qafqaza köçürülmüş və bu gün çox sayda bataqlıq, göl və qamış bitki örtüyü ilə xarakterizə olunan Aran, Şəki-Zaqatala, Gəncə-Daşkəsən, Lənkəran, Dağlı Şirvan və Quba-Xaçmaz iqtisadi rayonlarında üstünlük təşkil edir. Su mənbələrinin bolluğu isti günlərdə su hovuzlarında, bataqlıqlarda və ya çay yatağında yatmağı sevən camışları cəlb edir. Bununla yanaşı, camış əsasən torpaqda gəzərək torpağı dırnaqları ilə qazıdığı və otladığı üçün məhsuldar torpağın çoxalmasına, beləliklə camışın saxlanıldığı sahənin becərilməsinin asanlaşdırılmasına kömək edir.

Ənənəvi olaraq, iki əsas camış otarma metodundan istifadə edilir. Yabanı üsulla otarmada heyvanlar apreldən dekabr ayına qədər özbaşına meşədə otlayır. İyundan başlayaraq camışlar gündə iki dəfə (səhər və axşam), iyulda isə yalnız gündə bir dəfə sağılmaq üçün fermaya endirilir. Camış avqustdan dekabr ayına qədər meşədə yaşayır. Qış aylarında isə fermada qalır və yerli istehsal olan yemlə bəslənir.

Sıra olaraq da bilinən Nobat otarma, icma yanaşmasını tətbiq edərək ev heyvanlarının ümumi otarılması ənənəsidir. Bütün kənd heyvanları yaxınlıqdakı dağlarda və kəndin ümumi otlaqlarında (Nobat) otarılır. Hər ev öz növbəsində kənd sürüsünü Nobat oturma üsulundan istifadə edərək otarır. İştirak tezliyi və səviyyəsi hər ailənin sahib olduğu heyvanların sayından asılıdır.

Qafqaz camışı gündə ortalama yağ dəyəri 7-8% olan 3-4 litr süd verir. Mal-qara südü ilə müqayisədə çamış südü yüksək miqdarda zülal, şəkər və minerala malikdir. Camış südünün satışı Azərbaycanda yaxşı inkişaf etməsə də, əksər fermerlər süddən kənddə özlərinin istifadə etdiyi və ya birbaşa satdıqları yağ, qatıq, qaymaq, pendir, kəsmik və qida dəyəri olan digər məhsullar hazırlayır. Camış əti, mal ətindən iki qat daha çox hemoqlobin və aşağı xolesterol ehtiva edən qırmızı ət kimi çox məşhurdur. Azərbaycan qastronomiyasında Qaxac istehsalı və bir çox yerli yeməklərin tərkib hissəsi kimi istifadə olunur.

Camışın çox yem və ya xüsusi qayğıya ehtiyac olmadığı faktı onun saxlanılması prosesini asanlaşdırır. Yenə də camış saxlayan ailələrin çoxunun bir neçə heyvanı var. Camış heyvandarlığının azalmasının əsas səbəbi otlaqların getdikcə azalması ilə bağlıdır. Son illərdə otlaqlar texniki bitkilərin əkini üçün istifadə edildiyindən mal-qaranın otarılması üçün yer qalmır. Bundan əlavə, iqlim dəyişikliyindən qaynaqlanan quraqlıq və su mənbələrinin azaldılması camışların tədarükünə təsir göstərir. Prezidium yerli əhali arasında Nabat və yabanı camış otarma üzrə davamlı təcrübənin artırılması üzərində çalışacaqdır. Camış sahibləri tərəfindən imzalanan istehsal protokolunun əsas hədəfi heyvanların rifahına diqqət yetirərək ənənəvi camış otlama texnikalarına tam riayət etməyi təmin etməkdir.